KARŞIYAKA’NIN İLK BELEDİYE BAŞKANI ÇÖMEZZADDE MEHMET EFENDİ

(KarşıyakaLife'ın Nisan 2014 Sayısında yayınlanmıştır)

Güzel ülkemiz son iki aydır yerel yönetim odaklı ancak genel seçim rekabetinde bir süreçten geçerek bugüne ulaştı. Genel politika yorumumuzu bir kenara bırakırsak, Karşıyakamız’ın yeni belediye başkanı olarak Sayın Hüseyin Mutlu Akpınar seçildi. Öncelikle tebrik eder ve Karşıyakalı’nın sorunlarının çözüldüğü, daha güzel bir Karşıyaka’nın yaşandığı günler diliyoruz. Tabi on yıl boyunca Karşıyakamız’a belediye başkanlığı yapan Sayın Cevat Durak’a da hizmetleri için teşekkürlerimizi sunuyoruz.



Hukuki niteliklere sahip yerel yönetimlerin kuruluşu Cumhuriyet döneminde, ilk kez 1924 yılında gerçekleştirilmiştir. Ancak, Cumhuriyetin ilk yıllarında atılan bu önemli adımlara rağmen yerel yönetimler uzun süre toplum yönünden çok önem kazanamamış; hatta 31 Mart 2014 itibari ile maalesef tarihe karışan İl Özel İdarelerinin varlığı dahi anlaşılamamıştır. Dünyada ve Türkiye’de yaşanan değişimlere rağmen, 1960’lı yıllaragelindiğinde de yerel yönetimlerin toplum hayatındaki rolünün çok değişmediği görülmektedir. Köyden kente göç edenlerin 1970’li yıllardan itibaren sebep olduğu ölçüsüz ve dev boyutlardaki kentleşmenin belediye hizmetlerini yetersiz hale getirmesi sonucu başlayan toplumsal huzursuzluk, yerel yönetimlerin bir anda önem kazanmasına neden olmuştur.1982 Anayasası ile yerel yönetimlerin vesayeti konusunda 1960 Anayasasına göre daha açık düzenlemeler yapılmış ve genelde olumlu değişikliklere gidilmiştir.Genel seçimlerle yerel seçimleri değişik siyasal partilerin kazanması ve belediye başkanları ile İktidar Partisi arasında yaşanan tartışma ve çatışmalar belediyeleri toplumun gündeminde önemli bir yere taşımıştır. Bu genel tarihçe çerçevesinde; 1954 yılında ilçe olan Karşıyaka’nın bağımsız belediye olması1982 Anayasasındaki değişikliklerle1984 yılını bulmuştur. Karşıyaka Belediyesi'nin bu tarihten sonraki ilk Belediye Başkanı Nevzat Çobanoğlu'dur (1984-1989). Daha sonra Cihan Türsen (1989-1994), A.Kemal Baysak (1994-1999), Şebnem Tabak (1999-2004) ve Cevat Durak(2004 - 2014) başkanlık yapmıştır.





Karşıyaka'nın ilk Belediye Başkanı Çömezzade Hacı Mehmet Efendi'dir. Türkiye’de yerel yönetimler Osmanlı İmparatorluğunun Tanzimat dönemine rastlar ve 1854 yılında kurulmuştur. Bu yılı takiben yine 11 Kasım 1886 tarihinde vilayet idare meclisinin uygun gördüğü nahiyelerde, büyük köylerde belediye kurabilme yetkisini vermiştir. 1880’lerin başında Karşıyaka bir nahiye bile değildi, ama bahçeleri ve her yıl imarın ve nüfusun artması ile gelişmeye açık bir yer olduğu vilayetçe anlaşılmaktaydı. 1886 yılının sonunda çıkan kanunu takip eden bir yıl sonra yani 1887 yılının Aralık ayında İzmir Belediyesine bağlı şube olarak Karşıyaka Şube Belediyesi kuruldu. Şube sistemi o yıllarda yerel gelirleri yeterli olmayan beldeler için düşünülmüş bir çözümdü ve giderleri merkezi belediyenin yardımları ile sağlanıyordu. Şube belediye başkanı ve meclisi o yerin sakinlerinden seçiliyordu. O günlerin Salname ve gazete haberlerine bakıldığında Karşıyaka Belediyesinin, Birinci Belediye Dairesine bağlandığı, ilk belediye başkanının da Çömezzade Mehmet Efendi olduğu anlaşılmaktadır.



Çömezzade Mehmet Efendi, 1834 yılında Rumelide doğdu, daha sonra ailesi ile birlikte Anadoluya göç etti. Zeytinlikleri olan, zeytin ve zeytinyağı ticareti yapan, Karşıyaka’da sevilen, aynı zamanda hayırsever bir tüccardı. Hacca gidip geldikten sonra 1874 yılında Soğukkuyu’daki Çömezzadde Hacı Mehmet Efendi Camiini yaptırdı. Camiyi taş ve harç ile inşa ettirip, ahşap bir minber ile o dönem camilerin minarelerine benzer olarak beş köşeli kaide üzerine, kulesi de dahil kesme Ayvalık taşı ile inşa ettirmiştir. Çömezzadde Hacı Mehmet Efendi, camiyi yaptırdıktan 4 yıl sonra da Karşıyaka Belediye Reisi oldu. 3 Ağustos 1889 tarihli Hizmet gazetesinde Karşıyaka’da vefat eden Tanburi Ali Efendinin cenaze masraflarını üslendiğini de yazıyordu. O yıllarda ilk Reisimizin neler yaptırdığını bugün gibi gazetelerde, panolarda, reklamlarda izlememiz olanaksız. Ama o tarihlerde yapılanları şöyle çıkartabiliriz.



1860’dan sonra hızla gelişen Karşıyaka o tarihlerde özellikle İzmir – Kasaba tren hattının geçmesi ile istasyon ve çevresi ile Karşıyaka iskelesi civarı hızla gelişmeye başladı. 1891 yılında Aydın Vilayeti Salnamesine göre; Sıralı, Şemikler, Yamanlar, Ilıca, Çıralı, Seki, Çiğli, Sancaklı, Yamanlar Bornova’dan alınıp Karşıyaka’ya bağlandı. 996 haneli Karşıyaka’nın toplam aşarının 233.100 kuruş olduğu aynı salnamede yazmaktadır.  21 Nisan 1890 tarihinde Karşıyaka’yı İzmir’e bağlayan Bayraklı ve Mersinli yolunda üç köprü ve bir menfez yapılmak üzere açık eksiltme duyurusuyayınlanıyordu. Nitekim İzmir Karşıyaka şosesi 1882 yılında tamamlanıyordu. Yine 1880 yılında Gediz nehrinin İzmir körfezini doldurmasının hızlanması için tedbir alınıyor, Gediz’in yatağı bugünkü konumuna yani Foça yönüne alınması çalışmaları 1886 yılında tamamlanıyordu. O yıllarda Karşıyaka nüfusu hakkında güvenli kaynak bulmak zordur.Mevcut kaynaklar Rum ve Ermeni nüfuslarını vermektedir. Türkler ise Yamanlar, Sıralı, Soğukkuyu, İstasyon tarafında yoğunlaşmışlardı. Zaten Karşıyakanın ilk camileri de bu bölgededir. Sahil ve çevresinde Rum ve Ermeniler ikamet etmekteydiler. Ancak bazı gazete haberlerinde o yıllarda toplam nüfusun 5000 civarında olduğu söylenmektedir. Zaten hane başına o dönemde en az beş kişi olduğu düşünülürse rakam doğrulanmaktadır.



Belediyenin gelirleri; yapı-ruhsat harçları, av teskeresi, aydınlatma ve temizlik vergileri, tabela, pazar, kaldırım, meyhane harçları ile hayvan alım, satım, ksim vergilerinden oluşmaktaydı. Bu dönemde gerek nüfus gerekse imar yönünden gelişen Karşıyaka’da yıllar 1892’yi gösterdiğinde kuşpalazı salgını görüldüğünü o dönemin gazetelerinden öğreniyoruz. Yaz döneminde artan hastalık; hem İzmir belediyesinden görevli gelen tabiplerin tıbbi tedavisi, hem de Karşıyaka belediyesinin hastalıklı evleri temizliği ile, kontrollerle Kasım ayında bertaraf ediliyordu. Bu hastalığın görülmesi Karşıyaka Belediyesinde memur ve işçi azlığını da ortaya koymuştu.2 Haziran 1893 tarihli Hizmet gazetesi Karşıyaka Belediyesinin kamu sağlığı bakımından yaptıklarından dolayı takdir edilmekteydi. Diğer yandan ruhsatsız inşaat ve binalar Karşıyaka’nın başlıca sorununu oluşturmaktadır. Karşıyaka çarşısından Soğukkuyu’ya giden yolun ışıklandırılması halkın bir diğer beklentisi olarak 16 Eylül 1891 tarihli Hizmet gazetesinde yer almaktadır.

 

Çömezzade Mehmet Efendi’nin ne zaman Resilikten ayrıldığını bulamadık. Ama 1900 yılında vefat etmiş ve Soğukkuyu mezarlığına defin edilmiştir. Bugünde kabri maalesef Bayraklı sınırlarında kalan ve birçok Karşıyakalı’yı bağrında yatıran Soğukkuyu kabristanındadır. Nur içinde yatsın. Belki de yeni Belediye Başkanımızın Karşıyaka sınırlarında 1 kilometrelik değişiklikle Soğukkuyu kabristanının tekrar sınırlarımıza alınması önemli bir hedefi olmalıdır.