Yeni Corona (CoVID-19) Virüsü Gıdalardan Bulaşabilir mi?
Coronavirus’lar (CoV), soğuk algınlığından Orta Doğu Solunum Sendromu (MERS-CoV) ve Ağır Akut Solunum Sendromu (Severe Acute Respiratory Syndrome, SARS-CoV) gibi daha ciddi hastalıklara kadar çeşitli hastalıklara neden olan büyük bir virüs ailesidir.
Coronavirus’lar zoonotik olup, hayvanlardan bulaşarak insanlarda hastalık yapabilir. Detaylı araştırmalar sonucunda, SARS-CoV'un misk kedilerinden, MERS-CoV'un ise tek hörgüçlü develerden insanlara bulaştığı ortaya çıkmıştır. Henüz insanlara bulaşmamış olan ancak hayvanlarda saptanan birçok coronavirüs mevcuttur.
Yeni COVID-19'a SARS-CoV-2 virüsü neden olmaktadır. SARS-CoV-2 için en olası ekolojik rezervuarlar yarasalardır, ancak virüsün spesifik tür bariyerini (bir virüsün bir türden diğerine yayılmasını önleyen doğal mekanizmayı) aşarak, başka bir ara konakçı hayvandan insanlara atladığına inanılmaktadır. Bu ara konakçı hayvan, henüz tanımlanmamış evcil bir hayvan, vahşi bir hayvan, evcil bir vahşi hayvan olabilir.
Coronavirus’ların insanlarda dolaşımda olan alt tipleri (HCoV-229E, HCoV-OC43, HCoV-NL63 ve HKU1-CoV) çoğunlukla soğuk algınlığına sebep olan virüslerdir. SARS-CoV, 21. yüzyılın ilk uluslararası sağlık acil durumu olarak 2003 yılında, daha önceden bilinmeyen bir virüs halinde ortaya çıkmış olup yüzlerce insanın hayatını kaybetmesine neden olmuştur. Yaklaşık 10 yıl sonra Coronavirus ailesinden, daha önce insan ya da hayvanlarda varlığı gösterilmemiş olan MERS-CoV (Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus) Eylül 2012'de ilk defa insanlarda Suudi Arabistan’da tanımlanmış; ancak daha sonra aslında ilk vakaların Nisan 2012’de Ürdün Zarqa’daki bir hastanede görüldüğü ortaya çıkmıştır. SARS Coronavirus’u ile uzaktan bağlantılı olmasına rağmen, yaşanmış olan SARS tecrübesinden ötürü endişe oluşturmuştur.
31 Aralık 2019'da DSÖ Çin Ülke Ofisi, Çin'in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakalarını bildirmiştir. 7 Ocak 2020’de etken daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir coronavirus (2019-nCoV) olarak tanımlanmıştır. Daha sonra 2019-nCoV hastalığının adı COVID-19 olarak kabul edilmiştir.
Ulusal gıda güvenliği otoriteleri, Uluslararası Gıda Güvenliği Otoriteleri Ağı (INFOSAN) aracılığıyla COVID-19'a neden olan SARS-CoV-2'nin virüsün bulaşmasında gıdaların potansiyel rolü yanı sıra uluslararası ticarete konu olan gıdalar üzerinde kalıcı olma potansiyeli hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç vardır. Halen SARS-CoV-2'nin yaşayabilirliğini ve sağ kalım süresini değerlendirmek için yapılan araştırmalar bulunmaktadır. Genel bir kural olarak, çiğ veya az pişmiş hayvan ürünlerinin tüketiminden kaçınılmalıdır. Çiğ et, çiğ süt veya çiğ hayvan organları, pişmemiş yiyeceklerle çapraz kontaminasyondan kaçınmak için dikkatle kullanılmalıdır.
Şiddetli Akut Solunum Yolu Sendromu koronavirüsü (SARS-CoV) ve Orta Doğu Solunum Sendromu Koronavirüsü (MERS-CoV) gibi daha önceki ilgili koronavirüs salgınlarından elde edilen deneyimler, gıda tüketimi yoluyla bulaşmanın gerçekleşmediğini göstermektedir. Şimdiye kadar, SARS-CoV-2 virüsünün gıda yoluyla bulaştığına dair herhangi bir rapor bulunmamaktadır. Bununla birlikte, bu virüslerin hayvansal kökenli çiğ gıdalar üzerinde devam etme potansiyeli hakkında endişeler ifade edilmiştir.
Halen SARS-CoV-2'nin yaşayabilirliğini ve sağkalım süresini değerlendirmek için yapılan araştırmalar bulunmaktadır. Genel olarak koronavirüsler, -20°C'de iki yıla kadar hayatta kaldıklarını gösteren diğer koronavirüs çalışmalarına göre, donmuş bir durumda çok stabildirler. SARS-CoV ve MERS-CoV üzerinde yapılan çalışmalar, bu virüslerin sıcaklık, nem ve ışık gibi parametrelerin kombinasyonuna bağlı olarak birkaç güne kadar farklı yüzeylerde kalabileceğini göstermektedir. Örneğin, donma sıcaklığında (4°C), MERS-CoV 72 saate kadar yaşayabilir. Diğer koronavirüs türleri hakkındaki mevcut kanıtlar, koronavirüslerin belirli bir süre için düşük ve dondurucu sıcaklıklarda stabil görünmesine rağmen, gıda hijyeni ve iyi gıda güvenliği uygulamalarının onların gıda yoluyla bulaşmasını önleyebileceğini göstermektedir. Özellikle, koronavirüsler termolabildir, bu da normal pişirme sıcaklıklarına (70°C) duyarlı oldukları anlamına gelir. Bu nedenle, genel bir kural olarak, çiğ veya az pişmiş hayvansal ürünlerin tüketiminden kaçınılmalıdır. Çiğ et, çiğ süt veya çiğ hayvan organları, pişmemiş yiyeceklerle çapraz kontaminasyonu önlemek için dikkatle kullanılmalıdır.
SARS-CoV ve MERS-CoV, en yaygın temizlik ve dezenfeksiyon protokollerine duyarlıdır ve SARS-Cov-2'nin farklı davrandığına dair herhangi bir belirti yoktur.
Dikkat edilecek konuları özetlersek:
- Pişmiş veya tüketime hazır gıdaları muamele etmeden önce
- Çiğ gıdaları hazırlamadan veya muamele etmeden önce
- Atıkları bertaraf ettikten sonra
- Temizlik faaliyetlerinden sonra
- Tuvalet kullanımından sonra
- BURUN SİLDİKTEN, HAPŞIRDUKTAN VEYA ÖKSÜRDÜKTEN SONRA
- Yemek yedikten, bir şey içtikten ve sigara içtikten sonra
- Para ile temastan sonra
ELLERİNİ YIKAMALI VE DEZENFEKTE ETMELİDİR.
BU EYLEMLERİ ELDİVENLE YAPMANIN KORUYUCU YANI YOKTUR.
Gıda güvenliği ile ilgili ek öneriler ve materyaller, DSÖ ve Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) web sitelerinde bulunabilir:
DSÖ: Daha Güvenli Gıda için Beş Anahtar El Kitabı: https://www.who.int/foodsafety/publications/5keysmanual/en/
Gezginler için Güvenli Gıda Rehberi: https://www.who.int/foodsafety/publications/travellers/en/
FAO ve Pan Amerikan Sağlık Örgütü (PAHO): Gıda İşleme El Kitabı: http://www.fao.org/3/i7321en/I7321EN.pdf
DSÖ: Coronavirus ile ilgili Soru-Cevaplar: https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
Kaynaklar:
https://www.health.harvard.edu/diseases-and-conditions/covid-19-basics
Korona önlemleri: Tarım ve Orman Bakanlığı pdf döküman
CoVID-19 Rehberi- TC Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu Çalışması
Bilim ve Teknik Mart 2020
Coronavirus’lar zoonotik olup, hayvanlardan bulaşarak insanlarda hastalık yapabilir. Detaylı araştırmalar sonucunda, SARS-CoV'un misk kedilerinden, MERS-CoV'un ise tek hörgüçlü develerden insanlara bulaştığı ortaya çıkmıştır. Henüz insanlara bulaşmamış olan ancak hayvanlarda saptanan birçok coronavirüs mevcuttur.
Yeni COVID-19'a SARS-CoV-2 virüsü neden olmaktadır. SARS-CoV-2 için en olası ekolojik rezervuarlar yarasalardır, ancak virüsün spesifik tür bariyerini (bir virüsün bir türden diğerine yayılmasını önleyen doğal mekanizmayı) aşarak, başka bir ara konakçı hayvandan insanlara atladığına inanılmaktadır. Bu ara konakçı hayvan, henüz tanımlanmamış evcil bir hayvan, vahşi bir hayvan, evcil bir vahşi hayvan olabilir.
Coronavirus’ların insanlarda dolaşımda olan alt tipleri (HCoV-229E, HCoV-OC43, HCoV-NL63 ve HKU1-CoV) çoğunlukla soğuk algınlığına sebep olan virüslerdir. SARS-CoV, 21. yüzyılın ilk uluslararası sağlık acil durumu olarak 2003 yılında, daha önceden bilinmeyen bir virüs halinde ortaya çıkmış olup yüzlerce insanın hayatını kaybetmesine neden olmuştur. Yaklaşık 10 yıl sonra Coronavirus ailesinden, daha önce insan ya da hayvanlarda varlığı gösterilmemiş olan MERS-CoV (Middle East Respiratory Syndrome Coronavirus) Eylül 2012'de ilk defa insanlarda Suudi Arabistan’da tanımlanmış; ancak daha sonra aslında ilk vakaların Nisan 2012’de Ürdün Zarqa’daki bir hastanede görüldüğü ortaya çıkmıştır. SARS Coronavirus’u ile uzaktan bağlantılı olmasına rağmen, yaşanmış olan SARS tecrübesinden ötürü endişe oluşturmuştur.
31 Aralık 2019'da DSÖ Çin Ülke Ofisi, Çin'in Hubei eyaletinin Wuhan şehrinde etiyolojisi bilinmeyen pnömoni vakalarını bildirmiştir. 7 Ocak 2020’de etken daha önce insanlarda tespit edilmemiş yeni bir coronavirus (2019-nCoV) olarak tanımlanmıştır. Daha sonra 2019-nCoV hastalığının adı COVID-19 olarak kabul edilmiştir.
Ulusal gıda güvenliği otoriteleri, Uluslararası Gıda Güvenliği Otoriteleri Ağı (INFOSAN) aracılığıyla COVID-19'a neden olan SARS-CoV-2'nin virüsün bulaşmasında gıdaların potansiyel rolü yanı sıra uluslararası ticarete konu olan gıdalar üzerinde kalıcı olma potansiyeli hakkında daha fazla bilgiye ihtiyaç vardır. Halen SARS-CoV-2'nin yaşayabilirliğini ve sağ kalım süresini değerlendirmek için yapılan araştırmalar bulunmaktadır. Genel bir kural olarak, çiğ veya az pişmiş hayvan ürünlerinin tüketiminden kaçınılmalıdır. Çiğ et, çiğ süt veya çiğ hayvan organları, pişmemiş yiyeceklerle çapraz kontaminasyondan kaçınmak için dikkatle kullanılmalıdır.
Şiddetli Akut Solunum Yolu Sendromu koronavirüsü (SARS-CoV) ve Orta Doğu Solunum Sendromu Koronavirüsü (MERS-CoV) gibi daha önceki ilgili koronavirüs salgınlarından elde edilen deneyimler, gıda tüketimi yoluyla bulaşmanın gerçekleşmediğini göstermektedir. Şimdiye kadar, SARS-CoV-2 virüsünün gıda yoluyla bulaştığına dair herhangi bir rapor bulunmamaktadır. Bununla birlikte, bu virüslerin hayvansal kökenli çiğ gıdalar üzerinde devam etme potansiyeli hakkında endişeler ifade edilmiştir.
Halen SARS-CoV-2'nin yaşayabilirliğini ve sağkalım süresini değerlendirmek için yapılan araştırmalar bulunmaktadır. Genel olarak koronavirüsler, -20°C'de iki yıla kadar hayatta kaldıklarını gösteren diğer koronavirüs çalışmalarına göre, donmuş bir durumda çok stabildirler. SARS-CoV ve MERS-CoV üzerinde yapılan çalışmalar, bu virüslerin sıcaklık, nem ve ışık gibi parametrelerin kombinasyonuna bağlı olarak birkaç güne kadar farklı yüzeylerde kalabileceğini göstermektedir. Örneğin, donma sıcaklığında (4°C), MERS-CoV 72 saate kadar yaşayabilir. Diğer koronavirüs türleri hakkındaki mevcut kanıtlar, koronavirüslerin belirli bir süre için düşük ve dondurucu sıcaklıklarda stabil görünmesine rağmen, gıda hijyeni ve iyi gıda güvenliği uygulamalarının onların gıda yoluyla bulaşmasını önleyebileceğini göstermektedir. Özellikle, koronavirüsler termolabildir, bu da normal pişirme sıcaklıklarına (70°C) duyarlı oldukları anlamına gelir. Bu nedenle, genel bir kural olarak, çiğ veya az pişmiş hayvansal ürünlerin tüketiminden kaçınılmalıdır. Çiğ et, çiğ süt veya çiğ hayvan organları, pişmemiş yiyeceklerle çapraz kontaminasyonu önlemek için dikkatle kullanılmalıdır.
SARS-CoV ve MERS-CoV, en yaygın temizlik ve dezenfeksiyon protokollerine duyarlıdır ve SARS-Cov-2'nin farklı davrandığına dair herhangi bir belirti yoktur.
Dikkat edilecek konuları özetlersek:
- Avrupa Gıda Güvenliği Otoritesine göre, şu anda gıdanın virüsün muhtemel bir kaynağı veya bulaşma yolu olduğuna dair bir kanıt yok. Bu yüzden virüs ile gıda ilişkisi an itibariyle endişe yaratmamalı.
- Hastalık, enfekte bir kişinin ağzından veya burnundan öksürük veya hapşırma ile solunum damlacıkları yoluyla bulaşır. En iyisi, virüs ölene kadar yalnızca kendiniz veya birlikte yaşadığınız kişiler için yemek pişirmektir.
- Hastalığın üstesinden gelmenin en iyi yolu insan temasını kesmek veya azaltmaktır. Aynı zamanda Covid-19’un cansız nesneler yoluyla yayıldığına inanılmakta. Henüz kanıtlayıcı fazla deneme yapılmasa da araştırmacılar, koronavirüsün bakırda 4 saat, kartonda 24 saat , plastikte ve paslanmaz çelik yüzeyde 72 saat hayatta kalabileceğini belirlemişler. Havada en fazla 3 aat canlı kalıyorlar. Yani virüsün canlı kalması için canlı bir hücreye ihtiyaç göstermektedir. Virüsü, bulaşan yüzeylerden veya cansız nesnelerden bu noktada alıp almayacağınızı bilmiyoruz. Tersine, laboratuvar bulguları virüsün plastik cep telefonu kılıflarına ve paketlere yapışabileceğini gösteriyor. Bu da muhtemelen gıda dağıtım ambalajına yapışabileceği anlamına geliyor. Bununla birlikte, sipariş edilen ambalaja dokunduktan sonra yemeye başlamadan önce mutlaka ellerinizi yıkamanız gerekir. Özellikle nemli yüzeylerde virüs daha uzun süre canlı kalıyor. Yani DÜŞÜK SICAKLIK VE NEM VİRÜSÜN CANLI KALMA SÜRESİNİ UZATMAKTADIR.
- Eve ambalajlı alınan gıdaları alıp tercihan 1 gün bekletmekte fayda vardır. Sabunla yıkama veya dezenfektan kullanıyorsanız gıdaya, elinizden gıdaya ve vücudunuza geçmemesine dikkat etmeniz gerekektedir.
- Harvard Tıp Fakültesi tarafından yayınlanan bir araştırmada, virüs doğru yemek pişirmede ölüyor. Koronavirüse (Covid-19) benzer bir virüs olan SARS, özellikle 60 derecede 30 dakikada ölmektedir. Yani soğuk sandoviç, salataral daha risklidir.
- Gıda ile çalışırken, çiğ ve pişmemiş yiyeceklerin taşınması arasında ve herhangi bir yiyecek kullanılmadan önce viral ve gıda kaynaklı hastalıkları hafifletmek için en önemli önleyici tedbirlerden biri, elleri sabun ve su ile sık sık yıkamaktır. Bazı araştırmalarda insan dışkılarında da CoVID-19 a raslanmıştır.
- Araştırmacılar, corona virüsün, % 62-71 alkol veya % 0.5 hidrojen peroksit ağartıcı veya % 0.1 sodyum hipoklorit içeren çamaşır suyu ile yüzeyleri dezenfekte ederek bir dakika içinde etkisiz hale getirilebileceğini göstermiştir. Açıklanan son lise şöyledir. https://www.americanchemistry.com/Novel-Coronavirus-Fighting-Products-List.pdf
- Aldığınız paketli gıdaların ambalajları açılmış, yırtılmış olmamamlıdır.
- Dondurucudan çıkartığınız gıdayı çözündürüp hemen pişirmelisiniz.
- Aldığınız çiğ ürünleri pişirirken (sebzeler) ÇAPRAZ BULAŞMAYA dikkat etmelisiniz. Doğrama tahtası, bıçak, yemek kaşığı gibi ekipmanlar her bir işlem için bir kez kullanılıp sabunlu su ile yıkanıp temizlenmelidir.
- Sebze ve meyveler bol su ile yıkanmalıdır. Sabunlu su ile KESİNLİKLE YIKAMAYINIZ.
- Gıda işletmelerinde ve marketlerde personel hijyeni en üst seviyeye çıkartılmalı, personelin her gün ateşleri kontrol edilmeldir.
- Gıda işletmelerinde ve marketlerde hijyen bariyerleri, sterilizasyon cihazları, el ve vücut hijyen ve dezenfeksiyon malzemeleri eksiksiz olmalıdır.
- Üretim alanlarında, sosyal alanlarda, lavabo, duvar ve zeminlerde dezeneksiyon sıklığı arttırılmalıdır.
- Ekmek satış noktalarında, ekmekler eldivenli ve maskeli personel tarafından doldurulmalıdır.
- Kuruyemiş, bakliyat, sebze ve meyvenin açık satışının önüne geçilmelidir.
- Koruyucu eldivenler, maske ve bone daha sık değiştirilmelidir.
- Gıda, market, bakkal gibi çalışanların
- Pişmiş veya tüketime hazır gıdaları muamele etmeden önce
- Çiğ gıdaları hazırlamadan veya muamele etmeden önce
- Atıkları bertaraf ettikten sonra
- Temizlik faaliyetlerinden sonra
- Tuvalet kullanımından sonra
- BURUN SİLDİKTEN, HAPŞIRDUKTAN VEYA ÖKSÜRDÜKTEN SONRA
- Yemek yedikten, bir şey içtikten ve sigara içtikten sonra
- Para ile temastan sonra
ELLERİNİ YIKAMALI VE DEZENFEKTE ETMELİDİR.
BU EYLEMLERİ ELDİVENLE YAPMANIN KORUYUCU YANI YOKTUR.
Gıda güvenliği ile ilgili ek öneriler ve materyaller, DSÖ ve Birleşmiş Milletler Gıda ve Tarım Örgütü (FAO) web sitelerinde bulunabilir:
DSÖ: Daha Güvenli Gıda için Beş Anahtar El Kitabı: https://www.who.int/foodsafety/publications/5keysmanual/en/
Gezginler için Güvenli Gıda Rehberi: https://www.who.int/foodsafety/publications/travellers/en/
FAO ve Pan Amerikan Sağlık Örgütü (PAHO): Gıda İşleme El Kitabı: http://www.fao.org/3/i7321en/I7321EN.pdf
DSÖ: Coronavirus ile ilgili Soru-Cevaplar: https://www.who.int/news-room/q-a-detail/q-a-coronaviruses
Kaynaklar:
https://www.health.harvard.edu/diseases-and-conditions/covid-19-basics
Korona önlemleri: Tarım ve Orman Bakanlığı pdf döküman
CoVID-19 Rehberi- TC Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu Çalışması
Bilim ve Teknik Mart 2020
Yorumlar